«ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ» Αντρέι Ταρκόφσκι
Η λέξη νόστος σημαίνει την επιστροφή στην πατρίδα -νόστιμον ἦμαρ- αλλά και νοσταλγία -έναν ψυχικό πόνο- για έναν χαμένο παράδεισο του παρελθόντος. Η Δανέζα συγγραφέας Karen Blixen γράφει: «Έχω την αίσθηση ότι όπου κι αν βρίσκομαι στο μέλλον, θα αναρωτιέμαι πάντα αν βρέχει στο Νγκονγκ». Κι ο Έλληνας ποιητής Κ. Καρυωτάκης σημειώνει στο ποίημα «ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ»: «Μες από το βάθος των καλών καιρών/ οι αγάπες μας πικρά μας χαιρετάνε». Στην Οδύσσεια, ο Οδυσσέας απαρνείται ακόμη και την αθανασία για χάρη του νόστου του. «ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ» είναι και ο τίτλος της αριστουργηματικής ταινίας του Ρώσου σκηνοθέτη και σεναριογράφου Αντρέι Ταρκόφσκι. Πρόκειται για δραματική ταινία του 1983, διάρκειας 125′. Σκηνοθετεί ο Αντρέι Ταρκόφσκι και υπογράφει το σενάριο μαζί με τον ποιητή Τονίνο Γκουέρα. Η Νοσταλγία ήταν η πρώτη παραγωγή του Ταρκόφσκι έξω από τη Ρωσία. Στο έργο απαγγέλλονται ποιήματα του Αρσένη Ταρκόφσκι, πατέρα του σκηνοθέτη Αντρέι Ταρκόφσκι. Παίζουν οι: Oleg Yankovskiy, Erland Josephson,Domiziana Giordano, Patrizia Terreno. Η μουσική της ταινία ανήκει στους: Μπετόβεν, Βέρντι, Βάγκνερ, Ντεμπισί. Τα αποσπάσματα της ταινίας συνοδεύονται και από ήχους νερού, βροχής και πέτρας. Ο ίδιος είχε απαντήσει γι’ αυτό το εξής: «Υπάρχει πάντα το νερό στις ταινίες μου. Μου αρέσει το νερό, ιδίως τα ρυάκια. Η θάλασσα είναι απέραντη. Δε με φοβίζει, είναι απλά μονότονη. Στη φύση μου αρέσουν τα μικρότερα μεγέθη. Προτιμώ τον μικρόκοσμο από τον μακρόκοσμο, τις περιορισμένες επιφάνειες. Μου αρέσει γιαπωνέζικη προσέγγιση της φύσης». Τα βασικά μοτίβα της ταινίας είναι: ο νόστος, οι μνήμες, το παρελθόν, η απώλεια, ο σεβασμός και το υπαρξιακό δράμα.
Ο ποιητής Αντρέι Γκορσακόφ ταξιδεύει στην Ιταλία συνοδευόμενος από τη νεαρή μεταφράστρια Ευγενία ψάχνοντας στοιχεία για τη ζωή ενός συμπατριώτη του συνθέτη του 18ου αιώνα, τον Pavel Sosnovsky. Η Ευγενία ερωτεύεται τον Αντρέι, εκείνος όμως αδιαφορεί για τα αισθήματα της και νοσταλγεί τη σύζυγο του που είχε μείνει στην πατρίδα του. Στα λουτρά της Αγίας Αικατερίνης, συναντούν τον Domenico έναν περιθωριοποιημένο μεσήλικα, που η τοπική κοινωνία θεωρεί παράφρονα μετά την αποκάλυψη ότι κρατούσε έγκλειστη την οικογένειά του για πολλά χρόνια. Ο πρωταγωνιστής της ταινίας γοητεύεται από την προσωπικότητα του Domenico με τον οποίο ανακαλύπτει πως μοιράζονται κοινές υπαρξιακές ανησυχίες.
Στο βιβλίο «Σμιλεύοντας το χρόνο», σε μετάφραση του Σεραφείμ Βελέντζας από τις εκδόσεις Νεφέλη (1987) Ο Andrei Tarkovsky αναφέρει για την ταινία: «Ήθελα να κάνω μια ταινία για τη ρώσικη νοσταλγία, γι’ αυτή τη ψυχική κατάσταση που αποτελεί ιδιομορφία του έθνους μας και επηρεάζει κάθε Ρώσο που βρίσκεται μακριά από την πατρική γη.
Η ταινία στο Φεστιβάλ Καννών του 1983 απέσπασε: το Bραβείο Καλύτερης Σκηνοθεσίας (Andrei Tarkovski), το Bραβείο FIPRESCI (Andrei Tarkovski), το Βραβείο Οικουμενικής Επιτροπής (Andrei Tarkovski) και με υποψηφιότητα για Χρυσό Φοίνικα.
Γράφει: Θεοφάνης Λ. Παναγιωτόπουλος, Θεολόγος, συγγραφέας, & ραδιοφωνικός παραγωγός
